5 TL Üzerindeki Kişi

Aydın Sayılı (Doğumu; 2 Mayıs 1913, İstanbul – Vefatı; 15 Ekim 1993, Ankara)

Türkiye’de bilim tarihçiliğinin yerleşmesini sağlamış “Ordinaryüs Profesör Doktor” ünvanlı bilim adamıdır.
1942 yılında Harvard Üniversitesi’nde “Bilim Tarihi” alanında doktorasını tamamlamış olan Sayılı,
dünyada “Bilim Tarihi” alanında bilinen “İlk doktora” derecesinin sahibidir.

Hayatı:

2 Mayıs 1913’te İstanbul’da doğdu. Babası; Abdurrahman Bey, annesi; Suat Hanım’dır.

İlköğrenimini İstanbul’da orta öğrenimini Ankara’da tamamlayan bilim adamımız; 1933 yılında Ankara Erkek Lisesi’ndeki mezuniyet sınavında gösterdiği başarıyla, sınav heyeti içinde bulunan cumhurbaşkanı M. Kemal Atatürk‘ün dikkatini çekmiş, bu başarısı üzerine Aydın Sayılı ile ilgilenilmesini istemişti. Milli Eğitim Bakanı Reşit Galip Bey, kendisini bilim tarihi ile ilgilenmeye yönlendirdi. Liseyi bitirdiği yıl, Milli Eğitim Bakanlığı’nın yurtdışına öğrenci göndermek için açtığı sınavı kazandı ve Harvard Üniversitesi’nde bilim tarihi okumak üzere Amerika Birleşik Devletleri’ne gönderildi.

1942 yılında George Sarton’un yönettiği “İslam Dünyasında Bilim Kurumları” başlıklı tezi ile Harvard Üniversitesi’nden doktora derecesi aldı. Bu doktora, dünyada “Bilim Tarihi” alanında verilen ilk doktora derecesi olarak bilinir.

Yurda dönüş

1943 yılında yurda döndü, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü‘nde göreve başladı. Onun göreve başlamasıyla bölüm programına tarih dersleri konuldu.

1946’da felsefe kürsüsüne Bilim Tarihi Doçenti olarak atandı. 1952 yılında Bilim Tarihi Profesörü oldu. 1952-53 ve 1956-57 yıllarında ABD hükümeti ve Fords Vakfı’ndan aldığı burslarla 10-11 ay süreli olarak ABD’de kaldı ve araştırma yaptı. Çeşitli Amerikan üniversitelerinden aldığı teklifleri, Ankara’ya karşı sorumluluklarını yerine getirmek için reddetti. 1958 yılında “Ordinaryüs Profesör” ünvanını aldı.
1960 yılında başyapıtı olan “İslam Dünyasında Rasathane ve Genel Rasathane Tarihi İçindeki Yeri” adlı eserini yayımladı.

1974 yılında fakültenin Felsefe Bölümü Başkanlığına seçildi; 1983’te emekli oluncaya kadar bölüm başkanlığını sürdürdü. Üniversitedeki görevinin yanı sıra 1947’de Türk Tarih Kurumu tam üyeliğine seçilerek bu kurumda çalışmalar yürüten Sayılı, Ortaçağ Türk Tarih Kol Başkanı olarak yıllarca hizmet etti. 1961’de Uluslararası Bilim Tarihi Akademisi‘nin tam üyesi oldu ve 1962’den itibaren 3 yıl boyunca bu kurumda as-başkanlık yaptı.

Üniversitedeki görevinden emekli olduktan sonra 1984 yılında Atatürk Kültür Merkezi ve Atatürk Araştırmaları Merkezi adlı iki yeni kurum kurulmuş, bu kurumlar Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumu ile birleştirilmişti. Böylece meydana gelmiş Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu adlı kurumun dört biriminden birisi olan Atatürk Kültür Merkezi‘ne Aydın Sayılı başkan olarak atandı. Atatürk Kültür Merkezi adına “Erdem” adlı derginin çıkarılmasında büyük emek harcadı. 1993 yılında bu görevden emekli oldu. Henüz emekliliğinin ilk ayında iken 15 Ekim 1993 günü sokakta kalp krizi geçirerek hayatını yitirdi. Ankara Cebeci Asri Mezarlığı’nda toprağa verildi.

Ödülleri:

  • Sayılı, Nicolaus Copernicus üzerine çalışmaları nedeniyle 1973 yılında Polonya hükümeti tarafından Copernicus Madalyası ile ödüllendirildi.
  • 1977’de Tübitak Hizmet Ödülü, 1981’de İstanbul Üniversitesi Üstün Hizmet Ödülü’ne değer görüldü.
  • 1980’de UNESCO Uluslararası Yazar Editör Komitesi’nee seçilen Sayılı, yaşamboyu verdiği hizmetlerden ötürü 1990’da UNESCO Ödülü’nü aldı.

5 TL Üzerindeki Portresi:

2009 yılından itibaren dolaşıma girmiş olan 5 TL banknotlarının arka yüzünde, Aydın Sayılı’nın bir portresi yer almaktadır.
Portre; İslam Tarihi Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi tarafından sağlanmıştır.
Ayrıca; Portrenin sol tarafındaki alanda DNA ve atom sembolleri, güneş sistemi ve el figürleri bulunmaktadır.